papieren helden

1992. We begroetten elkaar zonder tekst. Soms heb je geen woorden nodig om contact te kunnen maken. Nu is het misschien het enige wat we hebben.

Onze docent Nader Farman, ik vergeet nooit zijn naam, had een fysieke oefening waarbij we synchroon een aantal bewegingen deden die je makkelijk zou kunnen interpreteren als een soort van onthaal. Handen hoog, nog iets erbij in een soort van draai. Ben het eerlijk gezegd vergeten. Het is ook alweer dertig jaar geleden.

Zo begon ons avontuur in Kyiv. Alle faculteiten van de Hoge School van de Kunsten Utrecht (HKU) waren uitgenodigd om op uitwisseling te komen. Iedereen stelde zich op hun eigen manier voor. De muzikanten met muziek, de beeldend kunstenaars in beeld en wij van de acteursopleiding in beeld en geluid. Zonder woorden.

Na afloop maakten we kennis met onze collega’s daar: Oxana, Alosha, Kristina, Ilina, Nikolaj en Radmilla. The Class Of 1992. Wat me direct opviel is hoe mooi ze allemaal waren: Karakteristiek. Ze straalden ook. Stuk voor stuk. Ze hadden een soort van vanzelfsprekende trots. Sommigen hoogblond, anderen met zwarte raven haren. Ogen helderblauw of diepdonkerbruin. Wijd opengesperd of oosters halfgesloten. Nooit eerder zag ik een combinatie van blond met blauwe Aziatische ogen.

De hele dag trokken we met elkaar op. Maakten we samen theater. Zij spraken Russisch en Oekraïens. Hun enige twee talen. Hun angst was vervangen door trots sinds ze vorig jaar onafhankelijk waren. Hun dromen als de onze; lachende gezichten in volle zalen.

Op straat liepen we samen. Er was ook een tolk. Af en toe werd er even gestopt voor een sigaretje. Eigenlijk was het elke tien minuten raak. Ze rookten als ketters en ondanks ons taalobstakel raakten we uren aan de praat. Met handen en voeten konden we toch samen viben. In gebroken Engels met handgebaren. Al na een dag keek de tolk werkloos toe. En toch wilden we dat ze broodnodig was omdat ze eindelijk wat dollars kon maken.

Wat opviel al wandelend waren de vele vlaggen die wapperden. Lichtblauw en geel. Hun eigen kleuren die ze nu nooit meer af konden pakken. Intense vriendschappen. Veertien lange dagen. Soms waren we pas rond negen uur ’s avonds terug in ons hostel. Dan was het snel nog even douchen maar niet op je kamer. Gewapend met je handdoek om je schouders en slippers aan je voeten daalden we dan langs een betonnen muur af naar de kelder van het gebouw. De muren waren korrelig en de doorgang nauw, waardoor je moest opletten dat je niet met een bloot lichaamsdeel je aan de muur bezeerde. Aan het einde van de treden was er ruimte die bruin was betegeld. Bedompt. Met slecht licht. En de douche was koud. Maar wat hadden we een lol. Ze lachten zich een ongeluk. Want bij hun vergeleken waren wij degenen met gebreken.

2022. Ik kijk naar de beelden van oorlog. Hun vrijheid heeft niet lang mogen duren. Net iets meer dan dertig jaar. Met door de jaren heen een aantal grensoverschrijdende incidenten waarbij ik steeds weer even stil moest staan. Hoe zou ’t gaan? Ze zijn nu weer afgedaald, omdat ze wel moesten. Ontredderd op het perron van een metrostation maar zonder handdoek om hun schouders of met slippers aan hun voeten.

Eigenlijk altijd wanneer ik weer iets over de Ukraine in het nieuws verscheen. Schoten altijd weer hun namen door me heen: Oxana, Alosha, Kristina, Ilina, Nikolaj en Radmilla. The Class of 1992. Nu meer dan ooit. Hou zou het met ze gaan? Het voelt zo machteloos. Ik kan alleen maar hopen dat ze onze woorden horen. Zelfs zonder handgebaren:

Ik bid voor snel weer lachende gezichten en volle zalen!